Η διδασκαλία στο γυμνάσιο της αρχαίας Αλιάρτου

Γράφει ο Κος Πάρις Βαρβαρούσης – Πανεπιστήμιο Αθηνών  

Το άρθρο δημοσιεύται αύριο στην εβδομαδιαία εφημερίδα ΔΙΑΒΗΜΑ  της Λιβαδειάς.  

Σε δύο προξενικά ψηφίσματα που βρέθηκαν σε λίθινη πλάκα στα ερείπια της αρχαίας Αλιάρτου και δημοσίευσε το 1885 ο P.-F Foucart  στο BCH (9, 1, 1885:424-426), αναφέρεται ότι οι αρχές του δήμου απονέμουν το αξίωμα του προξένου με προνόμια σε δασκάλους (φιλοσόφους) από τη Μακεδονία και τους ανακηρύσσουν ευεργέτες (προξένως είμεν κη ευεργέτας τας πόλιος Αριαρτίων), επειδή δίδαξαν για μεγάλο χρονικό διάστημα στο γυμνάσιό τους. 

Φωτ.1 Στη νότια πλευρά της ακρόπολης βρίσκονται τα θεμέλια του θεάτρου και δίπλα τα ερείπια του γυμνασίου της αρχαίας πόλης.

Κατά τη διάρκεια των ελληνιστικών χρόνων (3^ος – 2^ος αι. π.Χ.), όπου τοποθετούνται τα παραπάνω ψηφίσματα, συνηθιζόταν να αποδίδονται τιμές και προνόμια σε διάφορα άτομα (φιλοσόφους, ρήτορες, μουσικούς κ.ά.)  για τις εξαιρετικές τους υπηρεσίες σε μια πόλη.

            Ο C. A. Forbes (Greek Gymnasium, Classical Philology 40/1945:35), που ερεύνησε τις μετακινήσεις δασκάλων σε τρεις αρχαίες πόλεις (Αθήνα, Ερέτρια και Αλίαρτο), υποστηρίζει ότι στην αρχαιότητα υπήρχαν δάσκαλοι που ταξίδευαν από περιοχή σε περιοχή και προσκαλούνταν από τους γυμνασίαρχους, οι οποίοι ήταν υπεύθυνοι για την εκπαίδευση, για να διδάξουν τα παιδιά της πόλης τους. Οι διαλέξεις τους απευθύνονταν όχι μόνο στους εφήβους, αλλά πολλές φορές και στο ευρύτερο κοινό.

             Συγκεκριμένα, στο ψήφισμα IG VII 2849 που βρέθηκε στην εκκλησία της Παναγίας της Αλιάρτου αναφέρεται χαρακτηριστικά ότι «επί άρχοντος Ξενίου» οι Αλιάρτιοι αποφασίζουν να ανακηρύξουν πρόξενο και ευεργέτη της πόλης τους το Μακεδόνα φιλόσοφο, γιο του Ξενοκράτη από τη Θεσσαλονίκη, επειδή «τὰς ἐπιδείξεις ποιησάμενος … ἐν τῷ γυμνασίῳ σχολάζων…» (σε μετάφραση: επειδή «παρουσίασε επιδεικτικούς λόγους με κομψότητα και ευπρέπεια, αφιέρωσε χρόνο στη διδασκαλία των εφήβων στο γυμνάσιο και συναναστρεφόταν τους πολίτες με σεβασμό, ο δήμος της Αλιάρτου αποφασίζει να τον ανακηρύξει πρόξενο και ευεργέτη της πόλης … και τον ίδιο και τους απογόνους του, και να προσφέρει σ΄ αυτούς όλους γη και οικία και ισοτέλεια, ασφάλεια και ασυλία, και σε περίοδο πολέμου και σε περίοδο ειρήνης και κατά γη και κατά θάλασσα, και όλες τις άλλες τιμές, όπως και στους άλλους προξένους και ευεργέτες της πόλης»). Το ψήφισμα τελειώνει με τη φράση «Αυτό το ψήφισμα να το καταγράψει ο ταμίας και να τοποθετηθεί στο πιο κατάλληλο μέρος».

            Οι χαρακτηρισμοί «εὐδόξως», «κοσμίως» και «σεμνῶς» που αναφέρονται στο παραπάνω ψήφισμα αποτελούν δείγμα αναγνώρισης και οφειλόμενης τιμής στην προσωπικότητα  του τιμώμενου για το εξαιρετικό διδακτικό έργο που πρόσφερε στους νέους της πόλης και υποδηλώνουν σ’ ένα βαθμό τα φιλικά αισθήματα που έτρεφαν οι Αλιάρτιοι προς τη μακεδονική ηγεμονία.

            Επίσης, στο άλλο ψήφισμα IG VII 2848 που βρέθηκε στην ακρόπολη της αρχαίας Αλιάρτου, αναφέρεται χαρακτηριστικά ότι  «ο δήμος της Αλιάρτου αποφασίζει να ανακηρυχθούν οι Μένανδρος …, Άδραστος γιος του Νέστορα …, Κάσσανδρος γιος του Νικάρχου, Μακεδόνες από την Έδεσσα, πρόξενοι και ευεργέτες της πόλης των Αλιαρτίων, αυτοί και τα παιδιά τους, και να τους προσφερθεί γη και σπίτι, καθώς και ισοτέλεια, ασφάλεια και ασυλία, σε περίοδο πολέμου και ειρήνης κατά γη και κατά θάλασσα, και όλα τα άλλα, όπως στους άλλους προξένους και ευεργέτες».

             

Σε ότι αφορά το διδακτικό μέρος ο Διόδωρος Σικελιώτης (Ιστορική βιβλιοθήκη XV 50, 5) σημειώνει ότι οι Βοιωτοί έφηβοι παρακολουθούσαν στο γυμνάσιο εντατικά εκπαιδευτικά προγράμματα με στόχο την πνευματική καλλιέργεια και τη σωματική ευρωστία («ἐν τοῖς γυμνασίοις συνεχῶς διατρίβοντες εὔρωστοι τοῖς σώμασιν ὑπῆρχον»). Σε άλλη θέση υπογραμμίζει ότι οι νέοι εκπαιδεύονταν και στις πολεμικές τέχνες («ταῖς τῶν σωμάτων ῥώμαις»).

            

Φωτ2 .Ερείπια από το ιερό της Αθηνάς στο λόφο της ακρόπολης της αρχαίας Αλιάρτου και στο βάθος η Κωπαΐδα

Το γυμνάσιο αποτελούσε, επομένως, την εποχή εκείνη χώρο για σωματική άθληση και πνευματική και καλλιτεχνική εκπαίδευση των νέων. Οι έφηβοι γυμνάζονταν και παρακολουθούσαν μαθήματα θεωρητικής φύσεως από δασκάλους, οι οποίοι έδιναν δημόσια διαλέξεις, καθώς και διάφορες καλλιτεχνικές παραστάσεις. Λόγω των προγραμμάτων αυτών  εκτιμάται ότι η θέση του γυμνασίου βρισκόταν κοντά σε θέατρο, ώστε να διευκολύνονται οι νέοι της πόλης.

            Στο λόφο της αρχαίας Αλιάρτου είναι ορατά τα θεμέλια θεάτρου σε ημικυκλική μορφή και δίπλα σ’ αυτά επίπεδος χώρος με ίχνη μεγάλου κτηρίου, προφανώς του γυμνασίου της πόλης, όπου όμως η αρχαιολογική υπηρεσία δεν έχει προχωρήσει ακόμα σε ανασκαφική έρευνα.

Τα παραπάνω ψηφίσματα του δήμου Αλιάρτου οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η σχετική παιδεία που απέκτησαν οι νέοι από Μακεδόνες δασκάλους ενίσχυσε το φιλομακεδονικό κόμμα στην πόλη και συνέβαλε στην εδραίωση μιας μακρόχρονης φιλομακεδονικής πολιτικής.

Ο γνωστός περιηγητής Edward Dodwell που επισκέφτηκε στις αρχές του 19^ου αι. τη Βοιωτία γράφει: «Η Αλίαρτος καταστράφηκε από τα στρατεύματα του Ξέρξη και κατά πάσα πιθανότητα τα τείχη της ξαναχτίστηκαν από το Μέγα Αλέξανδρο ή περίπου αυτή την περίοδο. Τμήματα των τειχών της πόλης είναι παρόμοια με εκείνα των Πλαταιών, τα οποία ανεγέρθηκαν από τους Μακεδόνες» (Dodwell, Topographical Tour Through Greece, 1819, σελ. 248).

 Η Αλίαρτος, συνεχίζει, εμφανίζεται ως η μοναδική πόλη της Βοιωτίας που παρέμεινε πιστή στη φιλομακεδονική πολιτική της μέχρι τον αφανισμό της από τους Ρωμαίους, επενδύοντας σε μια στρατηγική ενίσχυσης της μακεδονικής κυριαρχίας στη Βοιωτία και απόκρουσης της επεκτατικής πολιτικής των Ρωμαίων.